Çocuklarda özgüven geliştirme yolları: Ebeveynlere tavsiyeler!

Özgüvenli olmak; her şeyi yapabilmek, bütün konularda en iyisi olmak değildir tabii ki. Çocuklardan bunu bekleyecek hâlimiz yok. Hatta tam tersini söyleyebiliriz, sonuçta özgüven çocuğun hem yapabildiklerini hem de yapamadıklarını iyi bilmesinden gelen bir şey.

Örnek olarak çocuğunuz İngilizcede çok iyi olabilir fakat matematikte o kadar da başarılı değildir diyelim. Özgüvenli bir çocuktan kendini bu şekilde kabul etmesini, çalışarak matematiğini de geliştirebileceğini bilmesini bekleriz.

“Özgüven”, aslında daha geniş bir kavram olan “özsaygı” kavramının kapsamına girer. Özsaygı daha çok insanın kendine verdiği değerle alakalıdır, özgüven ise kişinin yaptıklarıyla. 

Bir kişi bir alanda özgüvenli olurken diğer bir alanda kendine hiç güvenmeyebilir. Fakat özsaygı konseptini daha genel bir çerçevede değerlendirebiliriz. Özsaygısı düşük olan çocuklar, aynı zamanda muhtemelen özgüven problemleri de yaşayacaktır.

Çocuğunuzun özgüven eksikliği yaşayıp yaşamadığını anlayabilmek her zaman o kadar kolay olmayabilir. Bir şeyi yapamayacaklarını düşünüyor olabilirler, soru çözmeden önce sınıfta özgüven eksikliği yaşayabilirler, fakat bu örnekler yeterli değil – zorlanmaları, kaygı hissetmeleri çok normal. 

Fakat bazı sürekli davranışlar çocuğunuzda problem derecesine gelmiş olan bir özgüven eksikliğine işaret edebilir.

• Agresif davranışlar

Agresif davranışlar hem çocuklarda hem de ergenlerde düşük özgüven belirtisidir. “Özgüvensiz bir çocuk, zorba maskesinin ardına saklanır.”

• Diğerlerinden daha iyi olmadığına inanmak

“Düşük özgüvenli çocuklar başarıları ve zayıflıkları abartılı bir çerçeveden görürler, örneğin diğer arkadaşları bir şeyler başarınca onları yetenekli ve becerikli görebilir, yaşıtlarını kıskanabilirler. Bazıları da kendilerine gerçekçi olmayan hedefler koyarak bunları başaramayınca kendilerini kötü görmeye başlarlar, bu da bir kısır döngü oluşturur.”

• Sosyal etkileşimlerden sürekli kaçmak

Eğer çocuğunuz sürekli olarak sosyal ilişkilerden kaçıyorsa, çok utangaçsa bu durum özgüven eksikliğine işarettir.

Araştırmalar yüksek özgüvenli ve özsaygılı çocukların genellikle daha bağımsız davrandığını, okulda daha başarılı olduğunu ve daha mutlu yetişkinler olarak büyüdüğünü gösteriyor. Özgüvenli çocuklar aynı zamanda yapamadıkları şeyleri de daha çok çalışarak yapabileceklerinin farkındalar.

Fakat özgüven eksikliği olan çocuklar kendi yeteneklerine güvenmedikleri için korkarak yeni şeyler denemekten kaçınıyorlar. Ebeveynlerin disiplin anlayışı zaman zaman çocukların özgüvenini kötü etkileyebiliyor.

Peki ebeveynler hatalarının farkına vardıktan sonra bunu nasıl düzeltebilir, çocuklarda özgüven eksikliği nasıl giderilir? Çocuklarda özgüven arttırma yolları nelerdir? Gelin bazı öneriler verelim!

Çocuğunun özgüvenini artırmak isteyen ebeveynlerin dikkate alması gereken temel şey şu: Özgüven, çocuğun ailesiyle olan iletişimiyle şekillenir. Özgüvenli bir şekilde büyüyebilmek için çocuğun ebeveynlerinin sevgisini hissetmesi, olumlu bir ortamda yetişmesi gerekir. Bunu sağlayabilmek için aşağıdaki önerileri dikkate alabilirsiniz. İşte çocuklarda özgüven geliştirme yöntemleri!

Çocuğunuzu övün, ama doğru şekilde

“Ne güzel yapmışsın, eline sağlık! Çok zekisin!” gibi sözlerle çocuğumuzu iyi hissettiriyoruz ve özgüvenini yükseltmeye çalışıyoruz, evet. Fakat bu konuda aşırıya kaçtığımızda çocuklarımız bunu hissedebiliyor, artık verdiğimiz övgünün de bir anlamı kalmıyor.

Bu sebeple çocuğunuzu överken kontrol edemeyeceği şeyler üzerinden değil, kontrol ettiği şeyler üzerinden konuşun. Diyelim ki çocuğunuz matematikten iyi bir not aldı – onu “Aferin, çok zekisin!” diyerek değil, “Aferin, çok çalışıp karşılığını aldın!” diyerek övmeniz daha sağlıklı olacaktır. Bu sayede çocuğunuzu sonraki sınavlara çalışmak için de motive etmiş olursunuz. 

Çocuğunuzun hata yapmasına izin verin

“Çocuklar hata yaparak öğrenildiğini anlamak zorunda. Hata yapmak normal, düşmek normal. Bu sebeple onlar hata yaparken veya yapmadan önce müdahale etmekten kaçınmalıyız. Önce bekleyelim sonra da sitemde bulunmadan veya yargılamadan çocuğa nasıl daha iyi olabileceğini anlatalım.” diyor psikolog Giusy Di Profio.

Çocuğunuzun yaptıklarını evde sergileyin

Ebeveynler, özellikle de çocuklarının güvensiz hissettikleri zamanlarda onlara başarılarını hatırlatmalıdır. Bunu yapmak için çocuğunuzun yaptığı resim, etkinlik gibi şeyleri evin bir köşesinde tutabilirsiniz, buzdolabına mıknatısla asarak sergileyebilirsiniz.

Psikolog Giusy Di Profio, bu konuyla ilgili aşağıdaki ifadeleri kullanıyor:

“Çocuklarımızın yaptıklarını göstermek için evde bir alan açıyoruz – raf olsun, buzdolabı olsun hiç fark etmez. Böylece onları her zaman gözümüzün önünde tutup eve kim gelirse gelsin onlara gösterebiliyoruz. Bu sayede çocuklar başarılarını ve hünerlerini unutmayacak, yeteneklerinin anlaşıldığına, değer gördüğüne tanık olacaktır.”

Hayal kırıklıklarıyla başa çıkmasını sağlayın

Çocuğunuzun hayal kırıklığına uğradığını görmek zor olabilir. Bir ebeveyn olarak bu durumda hemen olaya müdahale etmek isteyebilirsiniz. Fakat çocuğunuzun her zorlukta size ulaşamayacağını bilmesi lazım – bu yüzden kendinizi tutarak çocuğunuzun hayal kırıklığıyla kendi başına mücadele etmesini sağlamalısınız. Böylece çocuğunuz zor durumlar karşısında da tecrübelenerek kendini güçlendirecektir.

Örnek olarak kızınızın bir partiye davet edilmediği için üzüldüğünü düşünebilirsiniz. Bu durumda araya girip onu zorla davet ettirmek yerine onun duygularını daha rahat bir şekilde yaşayabilmesine destek olmanız, onun yanında olmanız daha faydalı olacaktır.

Olumlu düşünmesini sağlayın

Çocuğunuz bardağın sürekli boş tarafını mı görüyor? Bir şeye başlamadan önce her şeyin yanlış gideceğini mi düşünüyor? Eğer öyleyse bu özgüven eksikliğine işaret edebilir. Bu durumda çocuğunuzun düşünce şeklini değiştirmesine yardımcı olmalısınız. 

Bunu yapmak için çocuğunuz her “Olamaz, bunu yapamayacağım” diye düşündüğünde ona “Aslansın, yaparsın” tarzında içi boş bir motivasyon vermekten ziyade yapabilecekleri konusunda ona öneriler vermeniz, somut tavsiyelerde bulunmanız daha faydalı olacaktır. Hem yapıcı hem de olumlu bir bakış açısı, çocuğunuzun özgüvenini geliştirmesine yardımcı olur.

Seçim yapmasına izin verin

Çocuğunuzun hayatında en azından küçük olaylarda ona seçim hakkı tanıyın. Çocuk seçimlerini kendi yaptığında kontrol sahibi olduğunu, duygularının ve fikirlerinin önemli olduğunu hisseder, bu da özgüveninin artmasını sağlar. Bu sebeple erken yaştan seçimlerini yapmaya başlaması gelecekte özgüvenli olması için oldukça önemlidir.

Çocuğunuza seçim hakkı sunarken kontrolü elden bırakmak istemiyorsanız ona sınırlı seçenekler sunmayı deneyebilirsiniz. Örnek vermek gerekirse çocuğunuzun duş alması gerekiyor diyelim, ona “Yemekten sonra mı duş almak istersin yoksa şimdi mi?” diye sorabilirsiniz. Bu sayede çocuğunuz hem seçim yapar hem de siz kontrolü elden bırakmamış olursunuz.

“Hayır”larınızı “evet”lere dönüştürün

Gün içerisinde çocuğunuza ne kadar fazla “Hayır” dediğinizi hiç düşündünüz mü? Muhtemelen çok fazla. Eğer bunu istemsizce de olsa abartırsanız bu durum çocuğun özsaygısını kötü etkileyebilir. Peki bu durumda ne yapmalı?

Yapılması gereken şey, çocuğunuza “Hayır” demek yerine biraz daha yaratıcı şekilde “Evet” diye cevap vermek. Bu yöntem çocuklarla olumlu bir etkileşim kurabilmek için oldukça etkili. Dilerseniz iki örneği ele alarak nasıl davranmanız gerektiğini gösterelim.

“Bu çikolatayı yiyebilir miyim?” sorusuna cevap olarak “Hayır, zaten az sonra yemek yiyeceğiz.” demek yerine “Evet, ama yemekten sonra yemelisin.” diyebilirsiniz.

Çocuğunuz mağazada gördüğü bir oyuncağı beğenip sizden onu almasını istediyse ona “Hayır, zaten yeterince oyuncağın var.” demek yerine “Olur, doğum gününde hatırlat o zaman.” tarzında bir cevap verebilirsiniz.

Problem çözmeyi öğretin

Oğlunun veya kızının bir problemi olduğunda birçok ebeveyn inisiyatif alıp bu problemi çözmeyi veya çözümün nasıl olacağını çocuğa hemen anlatmayı tercih ediyor. Fakat bunu yapmak yerine çocuğunuza yardım ederek çözümü kendi başına bulmasını sağlamanız onun için daha faydalı olacaktır.

Ebeveynler olarak çocuğunuzun özgüvenini kötü etkileyebilecek sözlerden kaçınmalısınız. Peki ebeveynlerin farkında olmadan sık sık kullandığı ama çocuğun özgüvenini baltalayabilecek bazı sözler neler? Gelin bu konuyu psikolog Di Profio’nun verdiği bazı örnekler üzerinden inceleyelim.

• “Yardım edeyim, sen yapamazsın”

Bunu her ne kadar iyi niyetle söyleseniz de çocuğunuza temelde “beceriksiz” olduğunu söylemiş oluyorsunuz – en azından çocuk bunu bu şekilde anlayabiliyor. Bunun yerine pozitif davranarak çocuğunuzun kendi başına bir şeyler yapmasını sağlayabilirsiniz. Yatağını toplamak gibi temel ve önemli görevleri tek başına yapan bir çocuk, daha özgüvenli bir şekilde büyüyecektir.

• “Komşunun çocuğu yapıyor, sen niye yapamıyorsun?”

Çocuğunuzu başka arkadaşlarıyla veya kardeşleriyle kıyaslamak, onun gelişimi için hiç de faydalı bir örnek değil. 

“Bunu sürekli tekrarlıyoruz ama hiç adil olmayan bir söz. Her çocuk kendi kişiliğine, kendi yoluna sahiptir. Kimse başkalarıyla karşılaştırılmak istemez, özellikle de bu karşılaştırma bir eleştiri ima ediyorsa.” diyor Di Profio.

• “Artık büyüdün.”

Ebeveynler olarak bu sözü her ne kadar iyi niyetlerle söylesek de böyle bir yaklaşım çocuğun özgüvenini kötü etkileyebiliyor. Bunu duyan çocuk, kendisini “çok büyümüş” olmanın sorumluluğu altında baskıda hissediyor. Bu durum çocuğun özgüvenini kötü etkileyebiliyor.

• “Senin için o kadar şey yapıyoruz.”

Ebeveynlerin çocuk için yaptıklarının sürekli olarak altını çizmesi, çocuğun özgüvenini baltalayabiliyor. Psikolog di Profio, bu sözü çocukta “bir suçluluk duygusu oluşturan, sadece bir şeyler karşılığında bir şeyler yapması gerektiği mesajını veren” bir söz olarak değerlendiriyor. 

Eğer içeriğimizden yararlandıysanız çocuk gelişimiyle ilgili diğer yazılarımıza da göz atın. Çocuğunuzun özgüvenini geliştirebilmesi için bir online İngilizce kursu arıyorsanız da Novakid’deki programlarımıza bakmanızı öneririz, üstelik ilk deneme dersi ücretsiz!