Çocuklara ceza ve ödül vermek gerekli midir? Ebeveynlerin sorularını cevapladık!

Çocuk eğitiminde ödül ve cezaya geçmeden önce disiplin kavramına odaklanabiliriz. Çünkü ebeveynlerin çocuklara ceza veya ödül verme eğilimi, disiplini sağlama arzularından kaynaklanır.

Bazılarına göre, çocuklarda disiplini sağlamak ödül ve ceza kavramları olmadan imkansızdır. Ama bu, disiplini nasıl yorumladığınıza göre değişir.

Disiplin, ebeveynlik söz konusu olduğunda basitçe çocukların kendilerini, duygularını, davranışlarını ve dürtülerini yönetmeyi öğrenmelerine yardımcı olmaktır. 

Disiplin için bazen kararında olacak şekilde ödül ve ceza sistemine başvurabilirsiniz. Ancak, çocukların sırf bir şey elde edebilecekleri veya yakalanırlarsa başları belaya girebileceği için bazı davranışlardan kaçınması onların karakter gelişimini zannettiğiniz kadar olumlu etkilemez.

Çocukların doğru bir davranış bilinci geliştirmesi için ve doğru olduğuna inandığı davranışlara yeltenmesi için ödül ceza sistemini kararında tutabilir, çoğu zaman da alternatif yöntemlere başvurabilirsiniz.

Çocuk eğitiminde ödül ve ceza sisteminin kararlı ve dengeli bir şekilde kullanıldığında olumlu sonuçlar doğurabileceğini söyledik. Ancak çocukları eğitmek için yalnızca bu yönteme başvurmak iyi sonuçlar doğurmaz.

Bu durumu daha iyi anlayabilmek için gelin, ödül ceza yönteminin olumlu ve olumsuz birkaç sonucuna göz atalım:

• Çocuklar, davranışlarına bağlı olarak pozitif veya negatif sonuçlarla karşılaşacaklarını uygulamalı olarak keşfederler. 
• Karşılaşacakları sonuçları kendilerine hatırlatarak eylemlerine daha sık çeki düzen verme ihtiyacı hissederler.
• Yaptıklarının doğru veya yanlış olduğunu ayırt etme konusunda daha bilinçli olurlar.
• Sorumluluklarını daha büyük bir motivasyonla yerine getirirler.

Çocuklar üzerinde ödül ceza sistemini uygulamanın olumlu sonuçlarına bu örnekleri verebiliriz. Bir de bu yöntemin aşırıya kaçması durumunda karşılaşacağınız bazı olumsuz sonuçları görelim:

• Çocuklar her istediklerini elde edebileceklerini düşünerek şımarırlar. 
• Sık sık cezalarla karşılaştıklarından çocuklar için bir baskı ortamı oluşur ve sağlıklı düşünemezler.
• Çocuklar davranışlarını doğru veya yanlış olana göre değil, alacakları ceza ve ödüllere göre şekillendirirler.
• Ebeveynlerin koyduğu kuralların ve yasakların nedenini sorgulamaz, onlara olan saygılarını yitirirler. 
• Yaptıkları her olumlu davranış sonucunda ödül beklentisine girerler.
• Ödül ve ceza sistemini uygulamadığınız zamanlarda olumsuz davranışlardan kaçınma ya da olumlu davranışlarda bulunma motivasyonunu hissetmezler.
• Ergenlik çağı ve sonrasında da ebeveynlerinin olmadığı ortamlarda yine benzer sistemlere ihtiyaç duyabilirler.

Çocuklara yalnızca ödüller vermek ya da cezalandırmaya başvurmak da bu etkileri göstereceğinden yanlış olur. Bu nedenle ödül ve ceza yöntemini dengeli kullanmak ve en önemlisi, alternatif metotlara başvurmak gerekir.

Peki, ödül ve cezalardan yararlanmak yerine alternatif olarak ne yapabiliriz? Gelin, şimdi de bu sorunun cevabını arayalım.

Çocuklara ceza veya ödül vermenin tek başına yararlı bir yöntem olamayacağından bahsettik. Öyleyse onları cezalandırmak ya da ödüllendirmeye başvurmadan önce neler yapabilirsiniz? Sırada, bu soruyu cevaplamak var. 

• İletişim ve bağ kurmak

Çocuklarınızın size saygı duyması ve sizi dinlemesi için öncelikle sağlıklı bir iletişim ortamı yaratmanız gerekir. Bu da doğrudan onların sizinle bağ kurmasını sağlayacaktır. Bu sayede, çocuklarınızın davranışlarının sonuçlarını tartışabileceğiniz ve onların size güveneceği bir alan yaratmış olursunuz.

• Açıklayıcı cümleler kurmak

Çocuklarınızı cezalandırmadan ya da ödüllendirmeden önce onlarla açık iletişim yöntemini de deneyebilirsiniz. Bu anlamda “Bunu yapmanı istemiyorum çünkü böyle sonuçlar doğuracak.”, “Bunu yapmalısın çünkü bu erdemli bir davranış.” veya “Bunu yaparsan karşı taraf daha iyi hissedecek.” gibi cümleler kurmanız çocukların davranışlarının sonuçlarını daha iyi anlamlandırmalarını sağlayacak.

• Model olmak

Çocuklardan beklediğiniz davranışlar doğrultusunda onları eğitmenizin en önemli yöntemiyse onlara iyi bir rol model olmak. Çocuklar, örnek olarak gördükleri yetişkinlerin davranışlarını kopyalama eğilimindedirler. Alışkanlık edinirken ebeveynlerinin dediklerini değil, yaptıklarını yaparlar. Bu nedenle, onlardan yapmalarını beklediklerinizi kendiniz de yaşantınızda uygulamanız gerekir. 

• Seçenekler sunmak

Çocuklara belirli durumlarda seçenekler sunmak, onların kendi kararlarını almayı ve sorumluluk almalarını teşvik eder. Bu, onların özgüvenlerini artırır ve daha bağımsız olmalarına yardımcı olur.

• Takdir etmek

Çocukları olumsuz davranışlarına dair uyarmakla birlikte, olumlu davranışlarında da takdir edin. Küçük başarıları kutlamak ve onları övmek, onların özsaygılarını artırır ve istenilen davranışları tekrarlama olasılığını artırır.

• Gözetim halinde olmak

Çocukları doğruyu ve yanlışı ayırt etme konusunda ne kadar eğitirseniz eğitin bu konuda yetişkinler kadar başarılı olmadıklarını unutmayın. Bu nedenle, kendi başlarına hareket ederek karar verebilecek kadar olgunlaşmadıkları sürece, onların bir yetişkin gözetiminde olduğundan daima emin olun.

Çocukları doğrudan ödül ve cezayla eğitmek yerine başvurabileceğiniz diğer yöntemler bu şekilde. Dilerseniz, son olarak bunları daha iyi anlamlandırmanız için hangi durumlarda neler yapabileceğinize dair örnekler inceleyelim.

Çocuklarda ödül ceza yönteminin olası sonuçları ve alternatifleri üzerinde detaylıca durduk. Peki bu konuda hangi yolu izleyeceğimize nasıl karar vereceğiz? Bunu daha iyi anlayabilmeniz için birkaç örnek üzerinde durabiliriz.

Başlangıçta, yukarıda da anlattığımız gibi çocuğunuzun güvenli hissettiği bir iletişim ağı kurduğunuzdan emin olun. Bu, onunla arkadaş olmanız gerektiği anlamına gelmez. Çocuğunuz üzerinde hem otorite kurup hem de onların sizin yanınızda güvende hissetmenizi sağlayabilirsiniz.

Çocuğunuzla dengeli bir şekilde otoriteye ve güvene dayanan bir ilişki kurmak içinse onlara o gün neler yaptığına dair sorular sorabilir, arkadaşlık ilişkileri hakkında tavsiyeler verebilir, kötü hissettikleri durumlarda onlara rehber olabilirsiniz. 

Bunların yanı sıra, çocuklara davranışlarının sonuçlarını sık sık hatırlatmak gerekebilir. Çocuğunuzun fiziksel anlamda zarar görebileceği bir durumu ele alalım:

Sıcak bir yüzeye dokunması halinde çocukların elleri zarar görebilir. Çocuğunuzun bunun farkında olmadığını düşünüyorsanız ödül ve ceza yöntemine başvurmadan önce onu “Eğer oraya dokunursan ellerin zarar görür ve ellerinin acımasını istemem.” şeklinde uyarmalısınız.

Daha küçük yaşlardaki çocuklar için de akılda kalıcı olması açısından taklit etme yöntemini deneyebilirsiniz. Yani, sıcak bir yüzeye dokunuyormuş gibi yaptıktan sonra elinizin acıdığını ona gösterebilirsiniz.

Çocukların davranışları yalnızca kendilerini değil çevrelerindeki insanları da etkileyebilir. Bu gibi durumlarda da onlara ödül ve ceza vermek yerine onlarla iletişim kurmayı seçmek daha etkili bir yöntemdir.

Örneğin, çocuğunuzun oyuncaklarını arkadaşlarıyla paylaşmadığını varsayalım. Bu durumda ona “Eğer oyuncağını arkadaşınla paylaşmazsan sana kırılırlar ve arkadaşlığınız zarar görür. Böyle olmasını sen de istemezsin onlar da.” şeklinde bir hatırlatma yapabilirsiniz.

Başka bir örnek verecek olursak, çocuğunuzun bütçenize uygun olmayan iki oyuncak istediğini varsayalım. Bu durum karşısında ona seçenek sunabilirsiniz. Yani, “Bunu ya da bunu tercih etmelisin. Çünkü ikisine paramız yetmiyor.” şeklinde bir öneride bulunmalısınız.

Veya kaba davranıyorlarsa, “Az önce söylediklerin çok kırıcıydı, benimle bu şekilde konuşmana izin veremem” diyebilirsiniz.

Kısacası “… doğru değil, … yapmana izin veremem”, “… yapman buna neden olur.” gibi söylemlerde bulunarak çocukların eylemlerinin sonuçlarını anlamasına özen gösterin. 

Çocuklar onlara söyledikleriniz veya gösterdiğiniz tutum karşısında aşırı tepkiler gösterebilir ve ağlayabilirler. Ebeveyn olarak bu gibi durumlara hazırlıklı olmanız da önemlidir.

Bu gibi yöntemlerin işe yaramadığını gördüğünüzde elbette çocuklara ceza ya da ödül vermeyi düşünebilirsiniz. Ancak bunları başvuracağınız en son yöntem olarak görün ve dengeyi sağladığınızdan daima emin olun. 

Sırada, çocuk eğitiminde ödül ve ceza konusuna yönelik sık sık sorulan sorular var.

Eğitimde ödül ve ceza nedir?

Eğitimde ödül ve ceza, çocukların olumlu veya olumsuz davranışlarına bağlı olarak bazı sonuçlarla karşılaşacaklarını onlara hatırlatmak için başvurabileceğiniz bir çeşit uygulamalı yöntemdir.

Çocuklara ceza sistemi nasıl olmalı?

Çocukların sizi dinlemediğini düşündüğünüz durumlarda olumsuz davranışlarını cezalandırabilirsiniz ama bu konuda aşırıya kaçmamalısınız ve katı yöntemler uygulamamalısınız. 

Çocuklara ödül olarak ne verilebilir?

Çocukları ödüllendirmek için onlara istediği bir materyali hediye edebilir veya onlarla sevdikleri aktiviteleri yapabilirsiniz 

Eğitimde ödül ve ceza olmalı mıdır?

Eğitimde ödül ve ceza yöntemini sık sık kullanmak yerine, dengeyi sağlayarak alternatif bir yöntem olarak tercih edebilirsiniz.

Novakid’de çocuklarınız için interaktif ve eğlenceli İngilizce dersleri veriyoruz. Çocuklar için online İngilizce derslerimizde uzman eğitmenlerimizle, alışılmışın dışında ve eğlence dolu bir İngilizce öğrenme deneyimi sunuyoruz. Siz de ücretsiz deneme dersinizi şimdi alın!