Çocuklara eleştirel düşünme becerileri nasıl kazandırılır? İşte çocuklar için eleştirel düşünmeyi geliştirme tavsiyeleri!

Eleştirel düşünme becerilerini çocuklara nasıl kazandıracağımızı düşünmeden önce, eleştirel düşünce kavramını biraz daha yakından tanımalıyız.

Eleştirel düşünce nedir? 

Aynı zamanda kritik düşünce olarak da bilinen eleştirel düşünce, en basit şekilde düşünmeyi ve sorgulamayı birleştirmek anlamına gelir diyebiliriz. Eleştirel düşünme becerilerine sahip bir insan etrafında gördüğü ve duyduğu her şeyi sorgusuz sualsiz kabullenmez. Bunun yerine öncelikle, kendisininkiler de dahil olmak üzere konuya dair tüm düşünceleri bir akıl süzgecinden geçirir, onları her yönüyle ele alır ve olabildiğince geniş bir bakış açısı edinmeye çalışır.

Eleştirel düşünme becerilerine aynı zamanda tarafsız düşünme, merak etme, soru üretme, hipotez oluşturma, mantık yürütme gibi farklı unsurlar da dahildir. Kritik düşünce, bu tarzdaki tüm yetileri harmanlayarak etrafımızdaki olaylarla, bilgilerle ve diğer insanlarla çok yönlü bir etkileşime girmemizi sağlar.

Eleştirel düşünme becerileri çocuklar için neden önemlidir?

Kritik düşüncenin ne olduğunu kısaca gördük. Peki eleştirel düşünme becerilerini çocuklar için bu denli önemli yapan nedir?

En temel sebep olarak, eleştirel düşünme becerilerinin hayat boyu kullanılan bir yeti olmasını öne sürebiliriz. Eleştirel ve tarafsız düşünmeyi öğrenen bir çocuk, bu becerilerini elbette yalnızca küçük yaşlarda kullanıp zamanla unutmayacaktır. Erken yaşta edinilen eleştirel düşünme becerileri çocuğa tüm hayatı boyunca yardımcı olacaktır. Gerek okul olsun, gerek iş olsun, gerek sosyal çevre olsun, her alanda kritik düşünce becerisi çocuk için paha biçilmezdir.

Bunun yanı sıra, eleştirel düşünme becerileri çocuğun bilişsel gelişimi için de oldukça önemlidir. Kritik düşünce, kişiye yalnızca görüp duyduklarını sorgulatmakla kalmaz. Aynı zamanda genel olarak her konuda uygulanabilecek birtakım zihin alışkanlıklarını da beraberinde getirir. Eleştirel düşünme becerilerini erkenden edinen bir çocuk, farklı kavramlar arasında rahatça bağ kurabileceği için matematik, dil, problem çözme, soyut düşünce gibi konularda da kendini geliştirecektir.

Çocuklar için kritik düşüncenin neden önemli olduğunu anlattık. Peki, bu önemli yetenek çocuklarda ne zaman ortaya çıkar? Çocuklar nasıl eleştirel düşünme becerilerini edinmeye başlar? Uzman Psikolog Arif Eren Açıkgöz, bu soruyu şu şekilde cevaplıyor:

“Çocukların en çok meraklı olduğu, soru sorduğu çağ, 3 yaş dönemidir. 3 yaş döneminde çocuklar, her şeyi öğrenmeye başlar. Aslında eleştirel düşünme ya da normal düşünme de bu esnada başlıyor. Biraz daha yetişirler, sorgulamaya başlarlar, merak ederler, ‘Baba, bu nedir?’, ‘Anne, bu nedir?’, ‘Bu kalem nasıl olmuştur?’ gibi sorular sorarlar.”

Eleştirel düşünme sürecinin çocuk gelişiminin oldukça erken bir döneminde başladığını görebiliyoruz. Aynı zamanda anlıyoruz ki, çocuklarda kritik düşünce oldukça doğal bir gelişim sürecinin parçasıdır. 

Çocuklarda eleştirel düşünceyi geliştirmek için elbette ebeveynlerin de belli bir tavır takınması gerekir. Peki bu konuda bilmemiz gereken temel bilgiler nelerdir? Hemen açıklayalım.

Her ebeveyn, çocukların çeşitli konularda durmadan soru sormaya bayıldığını bilir. Yetişkinler belki çocukların bu huyundan rahatsız olabilir, ancak bu davranışın aslında eleştirel düşünme süreci için fazlasıyla önemli olduğunu unutmamamız gerekir. 

Ebeveynler, çocuğun sorgulama huyuna kesinlikle engel olmamalıdır. Soru sordukları için çocuklara bağırmak, onları azarlamak, sorularını umursamamak gibi davranışlar, çocuklarda eleştirel düşünme becerilerine ciddi bir zarar verecektir. 

Aynı zamanda, ebeveynlerin çocuğa karşı fazla katı bir tutum da sergilememeleri gerekir. Bu, çocukta aşırı bağımlılık sorununa yol açacak ve eleştirel düşünme becerilerini kötü etkileyecektir. Uzman Psikolog Arif Eren Açıkgöz, durumu şu şekilde özetlemekte:

“Birey ve aile ilişkilerinde aşırı bağımlılık varsa; çocuk aileye, annesine, babasına aşırı derecede bağımlıysa eleştirel anlamda düşünmede zorlanıyor. Çok ağır, katı tutumlarla yetiştirilmiş bir ebeveyn ve o tutumlarla beraber kendi çocuğunu yetiştiren bir ebeveyn tutumu varsa, kalıtsal anlamda bu eleştirel düşünmeyi engellemektedir.”

Dolayısıyla anlıyoruz ki, çocuğunda eleştirel düşünceyi geliştirmeyi hedefleyen ebeveynler, en başta kendileri yeteri kadar kritik düşünceye açık olmalıdır. Ebeveynlerin bazı tutumları en başta çocuğun davranışlarıyla eşleşmeyebilir, ancak bu sebeple çocuğu “düzeltmek” gibi bir durum söz konusu olamaz. Aksine, çocuğun özgürce sorgulamasına ve merak etmesine izin vermek gereklidir.

Bunların yanı sıra, Uzman Psikolog Arif Eren Açıkgöz, çocuklarda eleştirel düşünme becerilerine zarar veren durumlar için şu örnekleri öne sürmekte:

• Çocuğun sorduğu sorularla alay etmek
• Çocuğun kararlarının yok sayılması
• Akranlarıyla yeterince paylaşımda bulunamamak
• Belli bir sisteme bağlı kalmak, ön yargılara sahip olmak

Çocuklarda kritik düşünceyi geliştirme hakkında en temel bilgileri edindik. Fakat elbette yalnızca bunları bilmek yeterli değil, aynı zamanda öğrendiklerimizi bir şekilde pratiğe dökebilmeliyiz. Peki ya bunu nasıl yapacağız?

Bu soruyu cevaplamak için, Uzman Psikolog Arif Eren Açıkgöz’ün önerilerinden hareketle, sizler için çocuklarda eleştirel düşünme becerilerini geliştiren aktivitelerin bir listesini hazırladık. Haydi hep birlikte inceleyelim!

1. Eşli oyunlar oynamak

Çocuklarda eleştirel düşünme becerilerini en çok geliştiren aktivitelerden biri, eşli olarak oynanan oyunlar. Özellikle de ekip oyunları ve masa oyunları, bu konuda çocuklar için oldukça yardımcı olmakta. 

Uzman Psikolog Arif Eren Açıkgöz’ün kritik düşünceyi geliştirmek için önerdiği oyunlar arasında satranç, Hedef 4, Quarto ve Dokuz Taş oyunları yer almakta. Hepsi eşli oynanan bu oyunlar, çocukları rakibini analiz etmeye teşvik ederek eleştirel düşünme becerilerini geliştiriyor. 

Ancak aynı zamanda, bu tarz oyunları oynarken çocuğa fazla müdahalede bulunmamak gerekiyor. Çocuğunuzun yanlış bir hamle yaptığını düşünseniz bile bunu doğrudan düzeltmek yerine çocuğun kendi kendine düşünmesine izin vermek, kritik düşünceyi geliştirmek için çok daha etkili olacaktır.

2. Bulmaca çözmek

Eleştirel düşünme becerilerini etkili bir şekilde geliştiren bir diğer aktivite türü de bulmaca çözmek. Çocuğunuzun yaş grubuna uygun bulmacaları çözerek hem keyifli bir zihin aktivitesi yapmış, hem de eleştirel düşünme becerilerinin gelişmesine katkıda bulunmuş olursunuz. Sudoku, bu tarz bulmacalara çok iyi bir örnektir.

3. Sanat aktiviteleri yapmak

Kritik düşünceyi geliştirmek için sanat yapmak da elbette mümkün. Özellikle ebru gibi elde edeceğimiz sonucu önceden düşünmemizi gerektiren sanat aktiviteleri, çocukların ileriye yönelik plan yapma becerilerini geliştirerek kritik düşünce yetilerine büyük katkı sağlayacaktır. Bu tarz aktiviteler ayrıca sanat alanında yetenekli çocuk yetiştirmek için de oldukça önemlidir.

4. Eleştirel temalı filmler izlemek

Her yaştan insanın sevdiği bir aktivite olan film izlemek de, çocukların eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek için bire birdir. İzleyiciyi sorgulamaya iten, hikayesi devamlı merak uyandıran, üzerine uzun süre düşünmeyi gerektiren temaları işleyen filmler izlemek, çocuğun kritik düşünce yeteneklerini geliştirmek için oldukça iyi bir aile aktivitesi olabilir.

5. Altı şapka yöntemini uygulamak

Uzman Psikolog Arif Eren Açıkgöz’ün çocuklarda eleştirel düşünceyi geliştirmek için özellikle önerdiği bir aktivite ise, altı şapka yöntemini uygulamak. 

Bir çeşit oyun olarak düşünebileceğimiz bu aktivitede, her biri farklı özellikleri temsil eden altı şapka bulunuyor:

• Beyaz şapka: Tarafsızlık ve nesnel bilgiler
• Kırmızı şapka: Duygular ve sezgiler
• Sarı şapka: İyimserlik 
• Siyah şapka: Kötümserlik 
• Yeşil şapka: Yaratıcılık ve hayalgücü
• Mavi şapka: Düşünce gücü, diğer tüm düşünceleri ele almak, özetlemek ve paylaşmak

Öncelikle bir tartışma konusu belirliyoruz. Ardından bu konuyu, mavi hariç her renk şapkanın özellikleriyle teker teker ele alıyoruz. Örneğin sarı şapkayı takarken yalnızca iyi yönlerden bahsedip, siyah şapkayı takarken yalnızca kötü yönlerden bahsetmemiz gerekiyor. İlk beş şapkayla konuyu ele aldıktan sonra, son olarak çocuğa mavi şapkayı veriyor, duyduğu her şeyi ele alıp özetlemesini istiyoruz. 

Altı şapka etkinliği, eğlenceli bir aile aktivitesi olmanın yanı sıra çocuklarda eleştirel ve tarafsız düşünmeyi etkili bir şekilde geliştirir.

İşte çocuklarda kritik düşünceyi geliştirme hakkında sıkça sorulan sorular ve cevapları:

Eleştirel düşünme nedir?

Eleştirel düşünme; başkasının sunduğu düşünceleri sorgulamadan kabul etmek yerine onları farklı düşünce tarzlarıyla karşılaştırmak, sorgulamak ve sonuç çıkarmak için yaptığımız tüm düşünce aktivitelerine verilen isimdir.

Eleştirel düşünme neden gereklidir?

Eleştirel düşünme, her yaşta kullanılabilen bir yetenektir. Kişinin çevresinde olup biteni daha iyi anlayabilmesini, eğitim ve iş hayatında başarı elde edebilmesini, sağlıklı bir sosyal çevre edinebilmesini sağladığı için gereklidir.

Eleştirel düşünme nasıl geliştirilir?

Eleştirel düşünmeyi geliştirmenin en iyi yolu devamlı bir şeyleri merak etmek ve sorgulamaktır. Buna ek olarak takım oyunları, sanat aktiviteleri, film izlemek, bulmaca çözmek gibi aktiviteler de eleştirel düşünmeyi geliştirebilir.

Eleştirel düşünme kaç yaşında öğretilmeli?

Eleştirel düşünme süreci genellikle 3 yaş döneminde kendiliğinden başlar. Ancak eleştirel düşünme becerileri, aslında her yaşta öğretilebilir. Genel bir kural olarak, eleştirel düşünme ne kadar erken öğretilirse o kadar iyidir denebilir.

Eleştirel düşünmeyi nasıl eğitirsiniz?

Eleştirel düşünmeyi eğitmek için çocuğun devamlı olarak bir şeyleri sorgulamasına izin verilmelidir. Ona karşı sert bir tutum gösterilmemeli, alay edilmemeli, sorduğu sorular için azarlanmamalıdır. Pratik anlamda ise satranç gibi bazı eşli oyunlar oynamak eleştirel düşünmeyi eğitebilir.

Eleştirel düşüncenin yanı sıra, her çocuğun mutlaka edinmesi gereken bir başka yetenek de yabancı dil. Bunun için de dili öğrenirken olabildiğince keyif almak gerekiyor. Novakid’de online İngilizce derslerimizde çocuklara eğlence dolu bir dil öğrenme fırsatı sunuyoruz. Siz de çocuğunuzun hayat boyu yararlanacağı bir yetenek edinmesini isterseniz ücretsiz deneme dersinizi şimdi alın!