Çocuklarda en sık görülen zararlı alışkanlıklar nelerdir? 

Çocuklarda görülen zararlı alışkanlıklar, ebeveynlerin ve eğitimcilerin en büyük endişe kaynaklarından biridir.

Günümüzde gelişen teknoloji, değişen yaşam şartları ve birtakım çeşitli dış etkenler, çocukların bazı kötü alışkanlıklar edinmesine daha elverişli ortamlar yaratmıştır. Bu zararlı alışkanlıklar, çocukların fiziksel ve zihinsel gelişimlerini olumsuz yönde etkileyebilirken aynı zamanda sosyal ilişkilerini ve geleceklerini de tehlikeye atabilmektedir.

Bu yazıda ise çocuklarda yaygın olarak görülen zararlı alışkanlıkların neler olduğuna, bu alışkanlıkların kaynaklanabileceği sebeplere ve ne kadar tehlikeli olabileceklerine odaklanacağız.

• Tırnak yeme ve parmak emme

Tırnak yeme alışkanlığı, çocuklarda en yaygın görülen alışkanlıklardan biri olabilir. Bununla birlikte sık sık parmak emmeye eğilim gösterme ise çocuklarda çok küçük yaşlardan itibaren gözlemlenebilir.

Bu iki zararlı alışkanlığın yaygın olarak gözlemlenmesini ise birçok farklı sebebe dayandırabiliriz. Strese dayalı ruh hastalıkları, dikkat dağınıklığı, yeni çıkan dişlerin kaşınması ve daha birçok kaygı bozukluğu tırnak yeme alışkanlığını tetikleyebilir.

Parmak emmek ise bebeklerin doğuştan sahip oldukları en güçlü reflekslerden biridir ve 4 yaş civarına kadar zararsız görünse de bu davranış zamanla çocuğun psikolojik gerginlikler karşısında kendisini güvende hissetmek ya da sakinleşmek için başvurduğu bir alışkanlık haline gelebilir.

Tırnak yeme ve parmak emme alışkanlıkları, uzun vadede enfeksiyon hastalıkları, parmaklarda aşınma ve diş etinde tahriş gibi birtakım sonuçları beraberinde getirdiğinden oldukça zararlı bir alışkanlık olarak görülmektedir.

Tırnak yeme ve parmak emme alışkanlıkları kimi çocuklarda zamanla kaybolsa da bunlar ve benzeri zararlı alışkanlıklarda ebeveyn denetimi veya uzman yardımı, çocukların alışkanlıklarıyla başa çıkmasına daima yardımcı olur.

• Ekran bağımlılığı

Teknolojinin hayatımıza tamamen girmesiyle birlikte en çok yaygınlaşan zararlı alışkanlık örneklerinden biri de ekran bağımlılığıdır. Dijital ekran karşısında olması gerektiğinden fazla vakit geçiren çocuklar bu zararlı alışkanlığa eğilim gösterebilirler.

Çocukların dijital dünyaya fazla bağlanmasının sebepleri arasında ise duygusal boşluk durumu, akran baskısı, gerçek dünyadan uzaklaşma isteği gibi dış etkenler bulunuyor.

Ebeveyn denetiminin yeterli olmadığı durumlarda birçok çocukta dijital cihazlara bağımlılık gözlemlemek olağan. Teknoloji kullanımının zararlı bir boyuta ulaşabileceğinin bilincinde olmayan çocuklara birtakım kurallar ve sınırlamalar getirmek bu nedenle şart.

Anormal seviyelerde ekran bağımlılığı ise duruş ve görme bozuklukları, ruh ve sinir hastalıkları gibi hem fiziksel hem zihinsel sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, ekran bağımlılığı gösteren veya gösterme eğiliminde olan çocukların alışkanlıklarını ciddiye almanızda fayda var.

• Yeme alışkanlıkları

Gelişim çağındaki çocukların dengeli ve sağlıklı beslenmesinin bir yetişkine kıyasla çok daha fazla önemli olduğunu biliriz. Doğru besinleri doğru şekilde tüketmek, çocukların bilişsel ve fiziksel gelişimini tamamlamaları açısından tartışılmaz bir öneme sahiptir.

İçeriği bakımından zengin olmayan ya da zararlı olan besinleri tüketmek istemek, birçok çocukta gözlemlenen bir davranıştır ve bu, elbette belli bir seviyeye kadar tolere edilebilir. Ancak fazla yağlı ‘fast food’, abur cubur ve işlenmiş gıdaları normalden fazla tüketmek çocuklara zarar verdiği gibi zamanla bir bağımlılığa da dönüşebilir.

Fazla sağlıksız besin tüketmek ya da yeteri kadar besin tüketmemek, çocukların yalnızca gelişimini kötü etkilemekle kalmaz aynı zamanda obezite, kalp ve damar hastalıkları gibi birçok riskli hastalığa yol açabilir.

Çocuklar için besin içeriği zengin diyetler oluşturmak, yemek yemeyi oyun haline getirmek veya uzman yardımı istemek de ebeveynlerin bu duruma ilişkin atabileceği adımlar arasında bulunuyor.

• Düzensiz uyku

Çocuklarda gözlemlediğimiz zararlı alışkanlık örneklerinden bir diğeri de yetersiz uyuma alışkanlığıdır. Yeterli uyku uyumak, çocuklarda en az sağlıklı ve dengeli beslenme kadar önem taşır.

Uyku düzenlerini kontrol etme konusunda yetkin olamayan çocuklar kimi zaman olması gerektiğinden geç yatma ya da aralıklı bir biçimde düzensiz uyuma eğilimi gösterirler.

Gün içinde enerjilerini tam anlamıyla harcayamayan çocuklar geceleri ebeveynleriyle birlikte daha aktif olmak isteyebilirler. Ancak uyku bozuklukları insomni, aşırı kafein tüketimi ve stres bozuklukları gibi daha ciddi nedenlere de dayanabilir.

Bu gibi zorluklarla karşılaşan ebeveynler için en iyi önlemlerden birisi de çocuklara düzenli olarak psikolojik destek sağlamak, kahve tüketimini en aza indirmek ve gün içinde enerjilerini harcamaları için çocukları teşvik etmek olabilir. 

Bu sayılan önlemler alınmadığı takdirde, uyku düzensizliği çocuklarda ciddi seviyelere ulaşabilir ve beraberinde birçok ruhsal ve fiziksel bozukluğu getirebilir.

• Aşırı öfkeli davranma

Öfke problemleri ve kontrolsüz gerginlik hali de müdahale edilmediği takdirde geri dönüşü zor olan alışkanlıklardan biri haline gelebilir. 

Sinirli çocukların davranışlarının ardında yatan sebepler ise aileyi örnek alma, depresyon, arkadaş ortamında yaşanan olumsuz deneyimler, psikolojik ve fiziksel şiddete maruz kalma gibi sayısız etkenlerden biri veya birkaçı olabilir.

Aşırı sinirli ve gergin davranış biçimlerine karşı alınan önlemler çocukluk döneminde oldukça önemlidir. Çünkü, bu ve benzeri alışkanlıkların önüne geçmek, yetişkinlik çağında daha da zordur.

• Kötü söylemlerde bulunma

Devamlı argo sözcük ve kötü söylemler kullanmak da çocuklarda hafife alınmaması gereken bir zararlı alışkanlık türüdür. 

Bu zararlı alışkanlıkla listedeki diğer alışkanlık örneklerine kıyasla daha kolay başa çıkabileceğiniz doğru. Ancak, iletişim şeklini düzeltmek zannedildiği kadar da kolay değildir.

Başlangıçta masum gözüken bazı ifadeler, jestler ve ses tonlarının kullanımı çocuklarınız için zamanla bir alışkanlık haline gelebilir. Üstelik, zamanla çocuğunuzla özdeşen ve imajını zedeleyen bu davranış biçimi, düzeltilmediği takdirde yetişkinlikte de devam edebilir.

• Hareketsizlik

Düzenli egzersiz yapmak yetişkinler için önemli olduğu kadar gelişim çağındaki çocuklar için de önemlidir. Bu nedenle gün içinde yeteri kadar hareket etmemek, başka bir deyişle tembellik, çocuğunuz için bir alışkanlık haline gelebilir.

Yeterli miktarda egzersiz yapmamak, hareketsiz kalmak veya uzun süre oturmanın zararları arasında ise kalp hastalıkları, erken yaşlanma ve kas kaybı vardır.

Çocukların devamlı hareketsiz kalmak istemesi ardında yatan nedenlerden birkaçını da motivasyon eksikliği, depresyon ve sağlıksız beslenme olarak sıralayabiliriz.

• Diş gıcırdatma, saçla oynama ve burun karıştırma

Bu alışkanlıklar başlangıçta kulağa masum ve zararsız gelebilir. Ancak, diş gıcırdatma, saçla oynama ve burun karıştırma gibi alışkanlıkların sebeplerine ve sonuçlarına indiğimizde neden riskli olduklarını daha iyi anlayabiliriz.

Çocukların sık sık başvurduğu bu ve benzeri alışkanlıklar, çoğunlukla stresle veya dikkat dağınıklığıyla başa çıkma yöntemi olarak karşımıza çıkar. Aşırı stres ve dikkat dağınıklığı gözlemlediğimiz çocuklar, vücutlarının belirli bölümleriyle oynama veya kalem ısırma, kağıt karalama gibi çeşitllendirebileceğimiz birçok farklı eylemlere başvurabilirler.

Bu alışkanlıklara eğilim gösteren çocuklarda ise mikrop ve enfeksiyon hastalıkları kapma riski, vücudun farklı bölümlerinde tahriş riski oldukça yüksektir. 

• Okulu asma

Büyük ölçüde akran baskısından kaynaklanan kötü alışkanlıklardan biri de okulu asmaktır. Çocuklar gelişim çağında disiplin, düzenli okul hayatı ve sınavlarla başa çıkmakta zorlanabilirler. Bunun sonucu olarak da okuldan kaçmayı tercih etme ihtimalleri oldukça yüksek.

Bunun gibi alışkanlıkara zamanla alışmaları da daha büyük kötü alışkanlıkları içselleştirmeleriyle sonuçlanabilir. Bu nedenle çocuklarla devamlı iletişim halinde olmak, onlarla empati kurmaya özen göstermek ve okul hayatıyla ilgili sorular sormak ebeveynlerin üzerine düşen önemli görevlerden biri.

• Yalan söyleme

Çocuklar baskı altında hissettiklerinde veya korktuklarında kimi zaman yalan söyleyerek kendilerini korumaya çalışırlar. Ancak bir ebeveyn olarak bu durumu kontrol altına almak ve çocuğunuza yaptığının yanlış bir şey olduğunu anlatmak sizin elinizde.

Yalan söyleme durumunun zamanla bir alışkanlık haline gelmesi ise bir yetişkin tarafından kontrol edilmediği sürece olası bir durum. 

Bu kötü alışkanlıkların fark edilmesi ve erken müdahale edilmesi önemlidir. Ebeveynlerin ve eğitimcilerin çocukların bu alışkanlıklarını gözlemlemesi ve uygun yöntemlerle müdahale etmesi, çocukların daha sağlıklı bir yaşam sürmelerine yardımcı olabilir.

Yukarıdaki listedeki alışkanlıkların bir kısmı zamanla kaybolsa da yalan söyleme, kötü söz kullanımı, sağlıksız yeme alışkanlıkları ve gerginlik hali gibi birçok alışkanlık, ergenlik sonrası dönemde de çocuklarınızın peşinden gelebilir. 

Bununla birlikte, birtakım zararlı alışkanlıklar çocuğunuzun hayat kalitesini kötü yönde etkilerken yetişkin insanlarda sigara, alkol ve şiddet gibi daha kötü alışkanlıkları da tetikleyebilir.