Çocuk gelişimi nedir? Çocuğun gelişim dönemleri nedir, neden önemlidir?

Her şeyden önce, çocuğun gelişimini ve çocuğun gelişim dönemlerini anlamanın neden önemli olduğundan bahsetmemiz gerekir.

Çocuğun gelişiminin çeşitli aşamalarını anlamak, ebeveynlere çocuk yetiştirme konusunda bir nevi yol haritası sunar. Her gelişim dönemi, kendine özgü karmaşıklıkları beraberinde getirebilir. Çocuğun gelişimi hakkında bilgiye sahip olmak, ebeveynlerin bu karmaşıklıkları kolayca çözmesine yardımcı olur. Buna ek olarak çocuğun gelişimini iyi bilen bir ebeveyn, yaşı ilerledikçe çocuğa nasıl davranması gerektiği hakkında da fikir sahibi olur.

Bunların yanı sıra çocuğun gelişimini anlamak, olası gelişimsel sorunların erkenden tanınmasını da sağlar. Gelişimsel sorunların zamanında tespit edilmesiyle ebeveynler, çocuklarına gereken desteği doğru vakitte verebilir. 

Çocuk gelişimi ile ilgili kavramlar arasında en önemlisi, kilometre taşı kavramıdır. Dolayısıyla çocuk gelişimini anlamak istiyorsak bu kavramı da gördüğümüz yerde tanımamız gerekir. Fakat endişe etmeyin, aslında hiç de karmaşık değil. O halde hemen kısaca tanımlayalım:

Gelişimsel kilometre taşları, çocukların belli yaşlarda edindikleri önemli kabiliyetlere verilen addır. Kilometre taşları, çocuğun gelişiminin yaşıtlarıyla aynı oranda gerçekleştiğinden emin olmaya yaraması sebebiyle ebeveynler için önemli araçlardır. Belirli kilometre taşlarının eksikliği, gelişimsel bir geri kalmaya işaret edebilir.

Gelişimsel kilometre taşlarına örnek olarak ilk kelimeleri söylemek, yürümeye ve koşmaya başlamak, kendi kendine yemek yemeye başlamak, hikaye anlatabilmeye başlamak gibi yetenekleri öne sürebiliriz. 

Genel kilometre taşlarının yanı sıra her gelişim döneminin ve yaşın kendine özgü kilometre taşları bulunur. Dolayısıyla örneğin 4 yaş çocuğun gelişiminde “4 yaş kilometre taşlarından” bahsedebiliriz. Daha kapsayıcı bir yöntem ise tıpkı bu yazıda yapacağımız gibi, çocuğun gelişimini belirli yaşları kapsayan gelişim dönemlerine bölmek ve bu dönemlere özel kilometre taşlarını incelemektir.

Kilometre taşlarını daha detaylı birçok kategoriye bölmek de mümkündür. Örnek vermek gerekirse fiziksel, bilişsel, sosyal ve iletişimsel kilometre taşlarından bahsedebiliriz. Bu durumda koşmaya başlamak fiziksel bir kilometre taşı, sayıları öğrenmek bilişsel bir kilometre taşı, ebeveynlerden ayrı kalabilmek de sosyal bir kilometre taşı olacaktır. 

Çocuk gelişimini anlamanın öneminden ve kilometre taşı kavramından bahsettik. Bu iki temel unsuru geride bıraktığımıza göre çocuğun gelişiminin ayrıldığı dönemlerden bahsedebiliriz. 

Fakat gelişim dönemlerini ve bu dönemlerdeki önemli gelişmeleri sıralamadan önce sık sık yapılan bir ayrımdan bahsetmekte fayda var: bebeklik ve yeni yürüyen çocuk dönemleri arasındaki ayrım.

Kimi kaynaklar, bebeklik ve yürümeye başlanan vakti iki ayrı gelişim dönemi olarak kabul eder. Buna göre bebeklik, 0-1 yaş arası döneme verilen isimken yeni yürüyen çocukluk dönemi, 1-3 yaş arasına verilen isimdir. Bu iki dönemin kapsadığı zaman aralığında çocuklar oldukça hızlı bir şekilde gelişir. Fiziksel, bilişsel ve sosyal alanlarda en temel kabiliyetleri edinirler. Dolayısıyla bu iki dönem, çocuğun gelişiminde kritik öneme sahiptir. 

Ancak biz, bu yazımızda 0-3 yaş arasını bebeklik adı altında tek bir dönem olarak kabul edeceğiz. Bunun sebebi, az önce de belirttiğimiz gibi, bu dönemin tamamında çocukların en temel gelişimsel kilometre taşlarına ulaşması. Bu yaşlardan sonra ise çocuğun gelişimine daha karmaşık unsurlar dahil olmaya başlar.

Bu temel noktayı açıkladığımıza göre, çocuğun gelişimindeki dönemlerden ve temel özelliklerinden bahsetmeye başlayabiliriz. Gelin, çocuğun gelişim dönemleri nelermiş görelim:

Bebeklik, çocukların en hızlı büyüdüğü gelişim dönemidir. Tıpkı daha önce de bahsettiğimiz gibi bu dönemde çocuklar en temel kabiliyetlerini edinirler. Daha sonraki dönemlerde edinilen yetenekler, bebeklikte ulaşılan kilometre taşlarının üzerine inşa edilecektir.

Peki bebeklik döneminde ulaşılan gelişimsel kilometre taşları nelerdir? İşte birkaç örnek:

• Yürümeye başlamak: Çocuğun gelişimindeki en önemli noktalardan biri olan yürüme, genelde 10 ila 18 ay arasında görülür. Bu, aynı zamanda çocuğun denge kabiliyetini de edinmekte olduğu anlamına gelir. Genellikle 18-24 ay arasında çocuklar koşmaya da başlar.
• İlk kelimeler: Çocuklar, ilk kelimelerini genellikle 10-12 ay civarında söyler. Ancak bundan önce, yaklaşık 7. aydan itibaren çocuklar “ba”, “na”, “ma” gibi heceleri yan yana getirerek “babıldama” adı verilen, konuşma benzeri bir davranış gerçekleştirirler.
• Tanıdık objeleri isimlendirmek: Bu gelişim döneminde çocuk, etrafındaki objeleri tanımaya başlar ve konuşmaya başlayınca onları isimlendirebilir. Örneğin vücudun kısımlarını, bazı renkleri, hayvanları ve tanıdığı insanların isimlerini söyleyebilir.
• Nesne sürekliliği: Bebekler, bu dönemde nesne sürekliliğini anlar, yani bir nesneyi göremeseler bile o nesnenin var olmaya devam ettiğini bilirler. Örneğin kutuya saklanan bir oyuncağın ortadan kaybolduğunu sanmazlar. Oyuncağın, kutunun içinde durduğunu anlayabilirler.

Bebeklikte edinilen temel kabiliyetlerin üzerine daha karmaşıklarının eklenmeye başladığı gelişim dönemi, ilk çocukluk dönemidir. Çocuğun gelişiminde bu dönem, özellikle de sosyalleşmeye ve aileden başkalarıyla tanışmaya başladığı vakitler olması sebebiyle fazlasıyla önemlidir. 

İlk çocukluk dönemindeki çocuk hangi gelişimsel özelliklere sahip olur? İnceleyelim:

• Sosyalleşmeye başlamak: Bu gelişim dönemindeki çocuklar, aile dışında arkadaşlar edinmeye başlar. Dolayısıyla bu dönem, çocukların sosyal yeteneklerinin gelişmesinde kilit rol oynar. Bu dönemde çocuğun iletişim becerilerini desteklemek oldukça önemlidir.
• Motor becerilerinde gelişme: Bebeklik döneminde temeli atılan motor beceriler, bu dönemde kuvvetlenir. 4-6 yaşlarındaki bir çocuk koşma, zıplama, sıçrama, yakalama, fırlatma gibi hareketleri rahatça gerçekleştirebilir.
• Daha uzun cümleler kurmak ve sorular sormak: Bu gelişim döneminde çocukların dil becerilerinde de ilerleme görülür. Çocukların kurduğu cümleler gitgide uzar. Aynı zamanda birçok konuda sorular da sormaya başlarlar.
• Daha güçlü bir hafıza: Bu dönemde çocuğun hafızası da güç kazanır. Çocuklar bu gelişim döneminde ezberden hikaye anlatabilir, şarkı söyleyebilir, sayıları ve birçok kelimeyi öğrenebilir.

İkinci çocukluk adı verilen gelişim dönemi, ilk çocukluğu takip eder ve çoğunlukla bu dönemde elde edilen beceriler üzerinden ilerler. Diğer adının ilkokul dönemi olmasından da anlaşılabileceği gibi, bu dönemde çocuk okula giderek günlük hayatta sık sık kullanacağı yetenekler edinir.

Çocuğun gelişiminde ikinci çocukluk döneminde kazanılan kabiliyetlerden bazıları nelerdir? Örneklerimizi görelim:

• Okuma yazma öğrenmek: Bu gelişim döneminde çocuğun ulaştığı belki de en önemli kilometre taşı, okuma yazma öğrenmektir. Bu kabiliyet hepimizin bildiği gibi hayat boyu kullanılır. Bu dönem, çocuklarda okuma sevgisi geliştirmek için de çok önemlidir.
• `Benmerkezci düşüncede azalma: Okula giderek yaşıtlarıyla daha sık bir arada olan çocuk, benmerkezci düşünceyi bırakır. Diğer insanları da önemsemeye, bir şeyleri paylaşmaya ve yaşıtlarıyla daha rahat oynamaya başlar.
• Basit matematik işlemleri yapmak: İlkokul gelişim döneminde öğrenilen bir diğer kabiliyet de basit matematik işlemlerdir. Okulun da desteğiyle çocuk toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemlerini öğrenir.

Çocuğun gelişiminde ergenlik oldukça önemlidir, çünkü ergenlik, çocukluktan çıkılan gelişim dönemidir. Bedensel ve bilişsel gelişim hızlanır, çocuk yetişkinliğe adım atmaya hazırlanır.

Ergenlik döneminde ulaşılan kilometre taşlarına örnekler nelerdir? Görelim:

• Bağımsızlık isteğinde yoğunlaşma: Gelişimi giderek ilerleyen çocuk, ergenlik döneminde kendini daha bağımsız hissetmek isteyebilir. Dolayısıyla ebeveynlere çeşitli konularda karşı çıkabilir.
• Sosyallikte artış: Bu gelişim döneminde çocuklar, yaşıtlarıyla daha fazla sosyalleşir. Yaşıtları sayesinde çocuğun benliğinde de çeşitli değişimler gözlemlenebilir.
• Soyut düşüncede kuvvetlenme: Bilişsel gelişimi giderek hızlanan çocuğun soyut düşünce yeteneklerinde büyük bir artış görülür. Soyut düşüncenin yanı sıra ergenlik döneminde bilimsel sorgulama kabiliyeti de kuvvetlenir.

Çocuğun gelişimindeki dönemler, ana hatlarıyla bunlardır. Eğer daha detaylı bilgi edinmek isterseniz, blogumuzda 4 yaştan 9 yaşa kadar her dönem için yazdığımız makalelere göz atabilirsiniz! 

Çocuk gelişimi ile ilgili kavramlardan biri olan kilometre taşlarının, farklı kategorilere göre bölünebileceğinden bahsetmiştik. Bu kategoriler en yaygın şekilde fiziksel, bilişsel, ve sosyal-iletişimsel olmak üzere üçe bölünür.

Peki gelişim dönemine göre bu kategorilerdeki kilometre taşlarının temel özellikleri nelerdir? Bu soruyu cevaplamak adına 4 yaştan 18 yaşa kadarki gelişimleri özetleyen bir tablo hazırladık:

Novakid’de çocuk gelişimi hakkında hem ebeveynlerin hem de çocukların işine yarayacak bilgiler veriyoruz. Çocuk gelişiminde doğrudan yardımcı olabileceğimiz bir alan ise İngilizce öğrenmek. Sizde online İngilizce derslerimizde çocuğunuzun eğlenerek İngilizce öğrenmesini isterseniz ücretsiz deneme dersinizi şimdi alın!