Çocuğa okuma yazma nasıl, ne zaman öğretilir: Tüm detaylar ve uzman görüşleri!

Okuma başta akademik bir hayat için temel araç olarak görülebilir. Ancak okuma bundan daha fazlasını beraberinde getiren bir edinim. Okuma, çocukların gelişiminde temel bir rol oynuyor. 

Okuma; çocukların hayal gücü, duygusal zekâsı ve sosyal becerileri için de güçlü bir araç. Çocuğun erken yaşta kitaplarla tanışması, onların entelektüel bir yetişkin olmasının zeminini hazırlar.

O zaman gelin, okumanın çocuklar için önemini daha detaylı bir şekilde inceleyelim:

• Dil gelişimi: Çocuklara kitaplardan okunan kelimeler, günlük konuşmadan çok daha zengin ve karmaşık kelimeleri içeriyor. Araştırmalara göre bu sayede çocukların kelime hazinesi ve dilbilgisi önemli ölçüde gelişiyor.
• Eğitim hayatı: Çocukların kendi başlarına kitap okumaya başlamaları; okul notları, kelime gelişimi, okuduğunu anlama yetisi ve genel bilgi düzeylerinde olumlu değişikliklerle sonuçlanıyor ve bu da onları eğitim hayatında bir adım ileri götürüyor.
  
• Bilişsel gelişim: UNESCO, doğumdan 8 yaşına kadar olan dönemin beyin gelişimi için kritik bir pencere olduğunu vurguluyor. Bu dönemde verilen nitelikli eğitim; yaşam boyu öğrenme, sosyal beraberlik ve zihinsel gelişim üzerinde derin etki yaratıyor.
  
• Hayal gücü: Kitaplar çocukların düşünce dünyasını genişletir ve yaratıcılıklarını besliyor. Özellikle bebek adımlarıyla okuma yazma öğrenirken bir yandan minikleri kısa öykülerle tanıştırmak çok daha zengin bir hayal dünyasını beraberinde getiriyor.
  
• Empati ve duygusal gelişim: Okuduğu kitaplar aracılığıyla yeni dünyaları keşfeden çocuklar karakterlerle bağ kurarak farklı duyguları tanır, başkalarının bakış açılarını anlamayı öğrenir.
  
• Okuma-anlama, yazılı dil temeli: National Library of Medicine tarafından yayımlanan araştırmaya göre, 1 – 2,5 yaş aralığında ebeveyn ve çocuk arasında kitap okumaya dayalı doğal etkileşimlerin, sonraki okul yıllarında okuma-anlama ve yazılı dile yönelik motivasyonu olumlu etkilediği görüldü.
  
• Hafıza ve motor becerisi: Araştırmalar, fiziksel kitapların motor becerileri desteklediğini, hafıza ve öğrenme çıktılarında elektronik cihazlardan daha etkili olduğunu vurguluyor. Aynı zamanda evde fiziksel kitap bulundurmanın çocuklar için “iki yıl fazladan eğitim” etkisi yaratabileceği belirtiliyor.
• Kısacası okuma yazmanın çocuklara sunduğu katkı saymakla bitmiyor. Ama özetlemek gerekirse okuma yazma becerisi çocukların eğitim hayatının, kültürel donanımının, bilgi birikiminin ve karakterinin temelini atıyor. 

Çocuğa okuma yazma öğretmek sabır düzen ve eğlenceli yöntemler gerektiriyor. Siz siz olun bu süreci aceleye getirmeyin ve çocuğun gereksinimlerini dikkate alın. Ayrıca öğrenmeyi oyun ve günlük yaşamın doğal akışıyla desteklerseniz çok daha fazla verim alırsınız.

Uygulayabileceğiniz yöntemleri detaylandırmak gerekirse:

• Doğru zamanı bekleyin: Genellikle 5–7 yaş arası, çocukların okuma yazmaya hazır olduğu dönemdir. Bazı çocuklar okuma yazmanın temelini çok daha erken bir dönemde de atabiliyor. Bunun için çocuğun ilgisini ve isteğini gözlemleyin.
• Harfleri tanıtarak başlayın: Önce sesleri öğretmek, ardından o seslerle oluşturulan basit hecelere geçmek öğrenmeyi kolaylaştırır.
• Görsellerden yararlanın: Resimli kitaplar, kartlar ve renkli materyaller öğrenmeyi eğlenceli hale getirir.
• Oyunlaştırın: Harfli bulmacalar, yazı yazma yarışmaları ve eğlenceli şarkılar öğrenme sürecininin eğlenceli bir parçasıdır.
• Günlük hayattan örnekler verin: Market tabelaları, yol işaretleri veya evdeki etiketleri okumaya çalışmalarını söyleyerek onları teşvik edin.
• Birlikte yüksek sesle okuyun: Çocukların motivasyonunu artırmak için zorlandıkları yerlerde onlara destek olun, okuma yazmayı beraber yaptığınız bir aile aktivitesi hâline getirin.
• Kısa ama düzenli tekrarlar yapın: Uzun süreli yoğun çalışmalar yerine her gün kısa kısa pratikleri tercih edin.
• Sabırlı ve teşvik edici olun: Çocuğu asla diğer öğrencilerle ya da kardeşleriyle kıyaslamayın, küçük başarılarını mutlaka övün ve yeri geldiğinde ödüllendirin.
  

Yukarıdaki adımları takip ederseniz çocuklar için okuma yazma öğrenme sürecini çok daha verimli ve eğlenceli bir hale getirmiş olursunuz. Bu noktada daima aklınızda bulundurmanız gereken şey, her çocuğun özel olduğu ve farklı öğrenme stillerine sahip olduğu. Başlarda birtakım zorluklar yaşamak epeyce doğal. Önemli olan süreç boyunca sabırlı ve anlayışlı bir ebeveyn olmak.

Çocuklara okumayı öğrettikten sonra okuma alışkanlığı kazandırmak da apayrı bir mevzu. Bunu yapabilmek için dikkat etmeniz gereken noktaları ve kitap okuma alışkanlığının çocuklara faydalarını da ilgili içeriğimizden öğrenebilirsiniz. 

Okuma yazma üzerine bu kadar konuşmuşken bir soru daha akıllara geliyor: “Çocuğa okuma yazma ne zaman öğretilir?”. Aslında bu sorunun cevabına yukarıda bir cevap verdik. Çocukların yaygın olarak okuma yazma öğrenmeye başladığı yaş 5 ila 7 yaş arası. 

Türkiye’de ilkokula başlamak için çocukların en az 66 ayı doldurması gerektiğini göz önünde bulundurursak ülkemizde de bu yaş dünyanın geri kalanı gibi 5-6 yaş olarak kabul edildiğini söyleyebiliriz.

Ama isterseniz uzman görüşlerine de yer vererek bu sorunun cevabını biraz daha detaylandırabiliriz.

• 0-3 yaş: Uzmanlara göre çocuklar için okuma yazma öğrenimi aslında bebekliğe kadar dayanabiliyor. Ancak bebeklikte çocuklara harfleri öğretmek gibi bir durumdan söz etmiyoruz elbette. Ancak Amerikan Pediatri Akademisi tarafından yapılan araştırmalar gösteriyor ki doğumdan itibaren çocuklara okuma yapmak okuma yazma öğreniminin temelini atıyor ve bilişsel açıdan çocuklara epey fayda sağlıyor.
• 3–5 yaş: Scholastic tarafından yayımlanan “Raise a Reader” ve “Reading Roadmap” makalelerine göre bu dönem, okuryazarlığın temellerinin atıldığı kritik bir dönemdir: alfabe tanıma, harf-ses eşleşmesi gibi beceriler gelişir. Ancak 3-5 yaş grubundaki çocuğunuz okuma yazma öğrenmek istemiyorsa ortada endişelenmeniz için hiçbir sebep yok. Çünkü asıl okuma yazma eğitimi 5-6 yaş döneminde başlıyor.
• 5–6 yaş: Parents tarafıdan yayımlanan makaleye göre 5-6 yaş, çocukların okuma becerilerini bağımsız olarak geliştirmeye başladığı dönem olarak kabul edilir. Bu dönem, 7 yaşa da sarkabilir.

Çocuklara okuma yazma öğretmenin en temel yollarından biri de elbette onların ilgisini çekecek güzel kitaplar seçmek. Peki bunun için hangi yöntemleri izleyebilirsiniz? Gelin bakalım:

• Yaşa uygun içerik: Öncelikle seçeceğiniz hikâye, çocuğun yaşına ve anlama seviyesine uygun olmalı. Küçük çocuklar (0–5 yaş) için basit kelimeler, renkli resimler ve kısa cümleler uygun. Daha büyük çocuklar ise daha uzun ve karmaşık hikâyeleri anlayabilir.
  
• İlgi alanına göre seçim: Çocuğun ilgi ve meraklarını dikkate alın. Hayvanlar, uzay, masallar veya macera gibi konular çocukların ilgisini çeken konulara verebileceğimiz birkaç örnek.
  
• Çeşitlilik ve farklı bakış açıları: Farklı kültürler, deneyimler ve perspektifler sunan kitaplar seçerek çocukların empati ve sosyal sorumluluk anlayışını destekleyebilirsiniz.
  
• Etkileşimli özellikler: Kabartmalı masal kitapları, resimli sayfalar, sorular ve çeşitli aktiviteleri içeren kitaplar okumayı daha eğlenceli hâle getirir.
  
• Kaliteli görseller ve tasarım: İlgi çekici resimler hikâyeyi desteklemeli ve çocuğun metni anlamasına yardımcı olmalı. Canlı ve net görseller görsel bu anlamda çocukların dikkatini daha çok çekerek öğrenmeyi teşvik eder.
  
• Olumlu mesajlar: Empati, hoşgörü, yaratıcılık ve problem çözme gibi değerleri gösteren hikâyeler seçin. Çünkü bu tarz hikayeler çocukların karakter gelişiminin temelini oluşturan unsurlardan.
  
• Okunabilirlik: Özellikle yazı tipi boyutu, satır aralıkları ve cümle uzunluğu uygun olmalı; kitaplar çocuğu zorlamamalı.
  
• Yazar ve yayınevi güvenilirliği: Tanınmış çocuk kitapları yazarları ve güvenilir yayınevleri genellikle kaliteli hikâye ve yaşa uygun içeriklere sahip kitaplar yayımlar. Bu anlamda bildiğiniz, güvendiğiniz ve tanınan bir yayınevine sadık kalmak iyi bir seçenek.

Çocukların kesinlikle okuması gereken 30 kitap önerimize göz atmayı unutmayın! 

İngilizce öğrenmenin en eğlenceli yollarından biri Novakid’de sunduğumuz online İngilizce dersleri. Siz de Novakid’in grup dersleriyle çocuğunuzun İngilizceyi kurallardan uzak bir şekilde, eğlenerek ve konuşarak öğrenmesi için bize katılın!