8 min
0 yorum
Farklı zeka türleri nelerdir? İşte çoklu zeka kuramına göre zeka türleri!
Ebeveynler tarafından en çok merak edilen konulardan biri, çocuklarda zekadır. “Zeki çocuk nasıl yetiştirilir?”, “Çocuğun bilişsel gelişimi nasıl desteklenir?” gibi sorular, ebeveynler tarafından sık sık sorulabilmektedir.
Ancak bu tarz soruları cevaplamaya girişmeden önce, “zeka” kavramını iyice anlamak gerekir. Yani ebeveynler, zeki ve yetenekli çocuklar yetiştirmek istiyorlarsa öncelikle zeka denince tam olarak neyi kastettiğimizi, çeşitli zeka tanımlarını anlamalıdırlar. Böylece hangi çocuklara nasıl destek olabilecekleri konusunda daha iyi fikirler yürütebilirler.
Bu yazımızda sizlere zeka tanımları arasında en çok dikkat çekenlerden biri olan çoklu zeka kuramını tanıttık. Öncelikle genel olarak zekanın anlamından kısaca bahsettik, ardından çoklu zeka kuramına göre farklı zeka türlerini açıkladık. Elbette bu kuramın olası eksikliklerinden bahsetmeyi de unutmadık. O halde haydi öğrenelim!
Zekanın anlamı nedir? Zeka denince ne anlamalıyız?
Her şeyden önce, bir kavram olarak zekanın anlamından bahsetmemiz gerekli. Ancak bu o kadar da kolay bir şey değil. Tarih boyunca birbirinden farklı zeka tanımlarının ortaya çıkmış olması, bunu doğruluyor. Dolayısıyla, zekayı doğrudan tanımlamak yerine geleneksel zeka tanımları ve çoklu zeka kuramının farklarını anlamak bize daha çok yardımcı olacaktır.
Geleneksel bakış açıları, zekayı sabit bir bilişsel özellik olarak görür. Bu görüşten yola çıkarak da zekayı oldukça kısıtlı yollarla ölçmeyi denerler.
Örneğin, en yaygın zeka tanımlarından biri, zekanın IQ skoru ile ifade edilebileceğini öne sürer. Bu görüş günümüzde dahi oldukça yaygındır, fakat uzun süre boyunca uzmanlar tarafından çeşitli eleştirilere maruz kalmıştır. Günümüzde araştırmacıların büyük kısmı, IQ testlerinin zekayı ölçmek için tamamen güvenilir olmadığına inanmaktadır.
Zeka tanımlarına bir diğer örnek de, zekanın anlamını akademik başarıyla bir tutan bir yaklaşımdır. Bu bakış açısına göre çocukların okuldaki derslerinde elde ettikleri notlar, zekalarının doğrudan bir göstergesidir. Ancak elbette bu bakış açısı da uzmanlar tarafından oldukça yetersiz bulunmakta ve reddedilmektedir. Eğitim sistemlerinin farklılığı, çoğu sınavın zekadan çok ezber yeteneğini ölçmesi, eğitmenlerin ders anlatım şekilleri gibi unsurlar, bu yaklaşımın kabul edilmemesine yol açmıştır.
Bu tarz zeka tanımları, çok spesifik alanlarda yardımcı olabilseler dahi zekayı oldukça dar ve tek boyutlu görürler. Bu yaklaşımlar, zekanın anlamını yalnızca matematiksel ve mantıksal yeteneklerle bağdaştırırlar. Bu tek boyutlu zeka tanımlarına bir eleştiri ve alternatif olarak Amerikalı psikolog Howard Gardner, çoklu zeka kuramını ortaya atmıştır.
Çoklu zeka kuramı, birbirinden farklı zeka tanımlarını bir arada bulundurur. Bu kurama göre zekanın anlamı tek ve kesin değildir. Gardner, zekanın tek bir bilişsel yetenek olmadığını, bunun yerine birbiriyle bağlantılı olmayan birçok farklı alandaki becerilerimizin farklı zeka türlerini oluşturduğunu savunur. İnsanların bazı zeka türlerinde yetkin olup diğerlerinde olmamaları gayet normaldir. Dolayısıyla göre çoklu zeka kuramına göre, zeka dediğimizde birbirinden farklı alanlardaki yeteneklerimizi anlamalıyız.
Çoklu zeka kuramına göre zeka türleri
Gardner, çoklu zeka kuramının altında 8 farklı zeka türünden bahseder. Peki bu zeka türleri nelerdir? Haydi görelim:
1. Görsel-uzamsal zeka
Bu zeka türü, görsel bilgileri ne kadar etkili şekilde işleyebildiğimizle alakalıdır. Görsel-uzamsal zeka türünde kuvvetli olan kişiler; harita okuma, cisimleri farklı açılardan hayal etme, görsel sanatlar ve tasarım gibi alanlarda başarılı olurlar.
Eğer gördüğünüz şeyleri kolayca hatırlıyorsanız, yer-yön duygunuza güveniyorsanız, farklı nesneleri kolayca aklınızda canlandırabiliyorsanız ve resim, heykel, mimari gibi alanlarla ilgileniyorsanız siz de görsel-uzamsal zeka türüne sahip olabilirsiniz.
Görsel-uzamsal zeka türüne sahip çocuklar; resim çizme, boyama yapma, geniş mekanlarda oyunlar oynama, nesnelerin yerini ezberleme gibi aktivitelerde oldukça iyi performans sergileyecektir. Bu tarz etkinliklerle görsel-uzamsal zekaya sahip çocuğunuzu destekleyebilirsiniz!
2. Sözel zeka
Aynı zamanda “sözel-dilsel zeka” olarak da bilinen sözel zeka, çoklu zeka kuramındaki zeka türlerinin bir diğeridir. Bu zeka türü; okuma, yazma, konuşma, sözel bilgileri anlama gibi kabiliyetlerle ilişkilidir. Yüksek sözel zekaya sahip insanlar, genelde edebiyat, gazetecilik, toplum önünde konuşma gibi alanlarda başarılı olurlar.
Kelimelere karşı yoğun bir ilginiz olması, yoğun bir kitap sevgisi, yazı yazmaktan keyif almak, dinlediğiniz şeyleri kolayca hatırlayabilmek gibi özellikler, sözel zeka türüne sahip olduğunuzun birer göstergesidir.
Çocuklarda sözel zekayı desteklemek için beraber kitap okumak, kelime oyunları oynamak, dil öğrenmek gibi aktiviteler birebirdir.
3. Mantıksal-matematiksel zeka
Geleneksel zeka tanımlarını en çok andıran zeka türü, mantıksal-matematiksel zekadır. Çoklu zeka kuramı, bu zeka türünü mantık yürütme, problemleri analiz etme ve çözme, matematikte başarılı olma gibi durumlarla ilişkilendirir. Mantıksal-matematiksel zekaya sahip bireysel soyut düşünme, zor denklemler çözme, analitik beceriler sergileme gibi konularda öne çıkarlar.
Matematikle yakından ilgiliyseniz, zor bir denklem gördüğünüzde çözmeye kalkışıyorsanız, etrafınızda olup bitenleri kapsamlı bir mantık sistemine oturtuyorsanız, sürekli sayılarla aklınızı meşgul ediyorsanız siz de yüksek ihtimalle mantıksal-matematiksel zeka türüne sahipsinizdir.
Mantıksal-matematiksel zeka türüne sahip çocukları desteklemenin en iyi yolu elbette onlara matematik problemleri çözdürmektir. Çocuklar için matematik bilmeceleri konulu yazımıza göz atarak birkaç fikir edinebilirsiniz!
4. Müziksel zeka
Müziksel zeka türü, adından da anlaşılabileceği gibi müzik becerileriyle ilgilidir. Bu zeka türüne sahip insanlar; ritim, ton, melodi gibi unsurlara fazlasıyla dikkat eder. Müziği etkili bir şekilde algılayabildikleri gibi, kolayca üretmeye de yatkın olacaklardır.
Dinlediğiniz şarkılardaki ufak detayları fark edebiliyorsanız, farklı notaları birbirinden kolayca ayırt edebiliyorsanız, çeşitli müzik enstrümanlarını çalmayı kolayca öğrenebildiğinizi hissediyorsanız siz de müziksel zeka türüne sahipsinizdir.
Çocuklarda müziksel zekayı pekiştirmenin en etkili yollarından biri, çocuk şarkılarından faydalanmaktır. Buna ek olarak elbette çocuğunuzu bir enstrüman kursuna yazdırmayı da düşünebilirsiniz!
5. Bedensel-kinestetik zeka
Zeka türlerinin bir diğeri olan bedensel-kinestetik zeka ise, fiziksel hareketlerin kontrolüyle alakalıdır. Bu zeka türüne sahip bireylerin kaba ve ince motor becerileri gelişmiş olduğu gibi, aynı zamanda yüksek seviyede bedensel farkındalığa da sahip olurlar. Spor, dans, tiyatro gibi aktivitelerde başarılı olmaları beklenir.
Spor yapmaktan oldukça keyif alıyorsanız, çeşitli fiziksel aktivitelerde başarılıysanız, yorulmaktan keyif alıyorsanız bedensel-kinestetik zeka türüne sahip olduğunuzu anlayabilirsiniz.
Bu zeka türüne sahip çocuklar, kinestetik öğreniciler olacaklardır. Dolayısıyla onları desteklemek için fiziksel olarak kavrayabilecekleri nesneleri eğitimlerinde kullanmak gerekir. Aynı zamanda bu zeka türünü desteklemek için çocuğunuzu yaşına uygun bir spor kursuna da yazdırabilirsiniz.
6. Doğasal zeka
Diğer zeka türlerinden biraz daha farklı olan doğasal zeka ise, kişinin doğal dünyayı anlamasıyla, çevre hakkında içgüdü ve bilgi sahibi olmasıyla alakalıdır. Bu zeka türüne sahip bireyler tarım, çevre koruma, hayvanlarla ilgilenme gibi konularda öne çıkacaktır.
Siz de her dışarı çıktığınızda doğa tarafından kendinizi etkilenmiş buluyorsanız, bitkilerle ve hayvanlarla ilgiliyseniz, doğayı korumaya önem gösteriyorsanız doğasal zekanız yüksektir.
Çocuklarda doğasal zeka türünü desteklemek için doğa yürüyüşlerine çıkma, kamp yapma, bitki ve hayvan atlaslarını karıştırma gibi aktiviteleri düşünebilirsiniz.
7. İçsel zeka
Geleneksel zeka tanımlarında çok dikkate alınmayan bir zeka türü olan içsel zeka, kişinin kendine yönelik yaklaşımlarıyla alakalıdır. Öz farkındalık, özgüven, kendi duyguları ve isteklerini tanıyabilmek gibi özellikler bu zeka türüyle ilişkilendirilir. Bu zeka türünü aynı zamanda “duygusal zeka” olarak da tanımlayabiliriz.
Eğer kişisel kabiliyetlerinizi iyi biliyorsanız, hislerinizi anlayabiliyorsanız, kendinize yönelik yorumlar yapmaktan çekinmiyorsaniz içsel zeka türüne sahip olabilirsiniz.
Çocuklarda içsel zekayı desteklemekte ebeveynlerin tavrı oldukça önemlidir. Çocukta özgüven geliştirmeye yönelik davranışlarda bulunmak, yetenekleri ve başarıları hakkında konuşmak bu konuda yardımcı olabilir.
8. Sosyal zeka
Çoklu zeka kuramının öne sürdüğü zeka türlerinin sonuncusu ise sosyal zeka. Farklı insanları anlamak ve onlarla sağlıklı ilişkiler kurabilmek, sosyal zeka ile ilişkilendirilen özelliklere dahildir. Bu zeka türüne sahip insanlar liderlik, yardımlaşma, ekip çalışması gibi konularda oldukça öne çıkarlar.
Çevrenizdeki insanlarla iletişim kurmayı seviyorsanız, kendinizi genellikle lider rolünde buluyorsanız, yardımlaşma ve dayanışma sizin için en önemli değerler arasındaysa yüksek ihtimalle sosyal zekanız oldukça yüksektir.
Çocuklar için sosyal zekayı geliştirmenin en iyi yolu arkadaşlarıyla birlikte olmaktır. Ancak siz de çocuğunuzla sık sık iletişim kurarak, ekip oyunları oynayarak ve onu inisiyatif almaya teşvik ederek sosyal zekasını geliştirebilirsiniz.
Çoklu zeka kuramının eleştirileri
Çoklu zeka kuramı, diğer zeka tanımlarına göre çok daha kapsayıcı olmasıyla zekanın anlamına yönelik yaklaşımları oldukça değiştirmiştir. Ancak elbette diğer zeka tanımlarına olduğu gibi bu kurama da eleştiriler yöneltilmiştir.
Örneğin, kimi uzmanlar çoklu zeka kuramının deneysel olarak desteklenemediğini söylemektedir. Ayrıca farklı zeka türlerinin varlığı, zekayı ölçmeyi de oldukça zorlaştırmaktadır. Buna ek olarak çoklu zeka kuramını okullarda uygulamaya koymanın zor olduğu da belirtilmiştir. Son olarak, zekanın Gardner’ın söylediğinin aksine o kadar da dağınık bir bilişsel yetenek olmadığını, farklı bilişsel yetenekler arasında yakın ilişkiler bulunduğunu savunan görüşler de mevcuttur.
Zeka türleri: Sıkça sorulan sorular
İşte farklı zeka türleri ve çoklu zeka kuramı hakkında sıkça sorulan sorular ve cevapları:
Duygusal zeka nasıl geliştirilir?
Duygusal zekayı geliştirmekte dışarıdan alınan destek önemlidir. Ancak bunun dışında duygusal zekayı geliştirmek için kendine özel zaman ayırmak, yetenekleri gözden geçirmek, özgüveni yükseltmeye çalışmak gibi eylemlere başvurulabilir.
Duygusal zeka nedir?
Duygusal zeka, diğer adıyla içsel zeka, kişinin kendine yönelik yaklaşımlarıyla alakalı zeka türüdür. Duygusal zekası yüksek bireyler kendi duygularını ve isteklerini tanır, özgüvene ve öz farkındalığa sahiptirler, kişisel gelişimde başarılıdırlar.
Zeka ne demek?
Zekanın anlamına yönelik birçok farklı yaklaşım mevcuttur. Geleneksel olarak zeka, IQ puanı ve okul başarısı gibi faktörlerle tanımlanmıştır. Ancak bunlara bir cevap olan çoklu zeka kuramı, zekayı farklı alanlardaki yetkinlikler olarak tanımlar.
Analitik zeka nedir?
Analitik zeka; problem çözme, soyut düşünce, zorlukları analiz etme, denklem çözme gibi yetkinliklerle ilişkilendirilen zeka türüdür.
Novakid’le tanışın!
Çocuklarda zekayı geliştirmenin birçok farklı yolu vardır. Oldukça etkili olan bir yöntem ise, yabancı dil öğrenmektir. Novakid’de online İngilizce derslerimizde çocuklara ezberden uzak, eğlence dolu bir şekilde İngilizce öğretiyoruz. Siz de çocuğunuzun İngilizce öğrenmesini isterseniz ücretsiz deneme dersinizi şimdi alın!
